اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) چیست؟ علائم، نشانه ها، روش های درمان وسواس فکری را آموزش ببینید

افرادی که از افکار تکرار شونده، ناخواسته و غیرقابل کنترل، مضطرب هستند یا احساس می‌کنند که رفتارهای خاصی را تکرار می‌کنند؛ ممکن است دچار اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) شده باشند. افکار و رفتارهایی که مشخصه این اختلال هستند، می‌توانند در زندگی روزمره افراد اختلال ایجاد کنند، اما درمان به موقع می‌تواند به افراد در کنترل علائم کمک کند. اگر شما دقیقا نمی‌‌دانید که علائم و نشانه های اختلال وسواس فکری چیست و یا به داشتن این اختلال در خود و یا اطرافیانتان شک دارید، در این قسمت از مجله روانشناسی دکتر قیومی، همراه ما باشید تا درباره این اختلال و علائم، علل و روشهای درمان وسواس فکری و عملی بیشتر با شما صحبت کنیم.

اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) چیست؟!

اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)؛ یک اختلال شایع مزمن و طولانی است که با افکار وسواس گونه مکرر و غیرقابل کنترل، مشخص می‌شود و می‌تواند افراد را به انجام رفتارهای تکراری و اجباری سوق دهد. در حالی که در برخی از مواقع، همه ما نگران هستیم و یا نیاز به بررسی مجدد برخی از چیزها را لازم می‌دانیم، اما علائم مرتبط با اختلال وسواس فکری شدیدتر و پایدار هستند.
این علائم گفته شده در بالا، می‌تواند باعث ناراحتی و منجر به رفتارهایی شود که در فعالیت‌های روزانه فرد مبتلا، اختلال ایجاد ‌کند. افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی؛ ممکن است احساس کنند که نیاز به بررسی مکرر چیزها یا انجام کارهای روزمره برای بیش از یک ساعت در روز به عنوان راهی برای تسکین موقت اضطراب دارند.
اگر نشانه های این سبک از انواع اختلال خلقی درمان نشود؛ این رفتارها می‌تواند روابط کاری، مدرسه و شخصی را مختل کند و همچنین باعث ایجاد احساس ناراحتی شود.

بیشتر بدانید: انواع اختلالات خلقی (mood disorder)، علائم، راهکارها، روش های درمان و پیشگیری اختلال خلقی.

انواع اختلال وسواس فکری (OCD)

در این باره به صورت کامل در مطلب انواع وسواس فکری (OCD)! همه حقایق مهم درمورد اختلال وسواس فکری و عملی توضیح دادیم. رایجترین انواع اختلال وسواس فکری و عملی (OCD)، شامل موارد زیر است:

• نظافت بیش از حد، یکی از رایجترین انواع اختلال وسواس فکری و عملی:
  آلودگی، می‌تواند به وسواس نظافت اشاره داشته باشد. در این نوع از اختلال وسواس فکری؛ افرادی که از آن رنج می‌برند، فکر می‌کنند که خود یا محیط اطرافشان آلوده است و دائماً در حال تمیز کردن هستند.
• یکی از انواع اختلال وسواس فکری؛ تکرار کردن کلمه است:
  آنها فکر می‌کنند که اگر تعدادی از کارها را انجام ندهند، اتفاق بدی می افتد. مثلاً احساس می‎کنند اگر 3 بار کلمه بهشت را نگویند برای یکی از بستگان نزدیکشان، اتفاق بدی خواهد افتاد.
• تجمع اشیاء :
  کسانی که دچار این سبک از انواع اختلال وسواس فکری هستند، آنها اشیاء زیادی مانند روزنامه، ظروف و … را ذخیره می‌کنند. زیرا از دور انداختن چیزی که می‌تواند برایشان مفید باشد یا مهم است، می‌ترسند. مثلاً شخصی همه روزنامه ها را کنار می‌گذارد. در این حالت، زباله و وسایل مورد زیادی انباشته می‌شود.
• بررسی مجدد کارها:
  این افراد باید همیشه بررسی کنند که آیا کارها را درست انجام داده اند زیرا در غیر این صورت، فکر می‌کنند، اتفاق بدی رخ خواهد داد. مثلاً فکر می‌کنند اگر شیر گاز را نبندند، انفجار رخ می‎دهد، بنابراین دائماً چک می‌کنند که شیر گاز را بسته‌اند یا خیر.

مطالعه بیشتر: شایعترین اختلال اضطراب در کودک و نوجوان (Anxiety disorder)، علل، علائم، تشخیص و درمان.

نشانه ها و علائم اختلال وسواس فکری و عملی چیست؟

علائم اختلال وسواس فکری و عملی؛ معمولاً در دوران کودکی، حدود 10 سالگی یا در بزرگسالی (تقریبا 20 تا 21 سالگی) ظاهر می‌شود و اغلب در پسرها بیشتر از دختران وجود دارد. در بیشتر افراد، این اختلال در اوایل بزرگسالی تشخیص داده می‌شود. افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی؛ ممکن است دچار وسواس فکرِ رفتاری و یا هر دو باشند.

به طور کلی افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری این علائم را دارند:

• کسانی که دچار انواع اختلال وسواس فکری هستند؛ نمی‌توانند افکار وسواسی یا رفتارهای اجباری خود را کنترل کنند. حتی اگر تشخیص دهند که این افکار یا رفتارها بیش از حد است.
• آنها هر روز، حداقل یک ساعت را صرف این افکار وسواسی یا رفتارهای اجباری می‌کنند.
• این افراد از انجام رفتارها یا تشریفات اجباری احساس لذت نمی‌کنند، اما ممکن است برای مدت کوتاهی از اضطراب ناشی از افکار وسواسی رهایی پیدا کنند.
• آنها به دلیل این افکار یا رفتارها در زندگی روزمره خود با مشکلات قابل توجهی مواجه می‌شوند.
• برخی از افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری و عملی نیز دارای اختلال تیک هستند. تیک‎های حرکتی، حرکات ناگهانی کوتاه و تکراری مانند پلک زدن و سایر حرکات چشم، شانه بالا انداختن و اسپاسم سر یا شانه از این موارد می‎باشند. تیک‌های صوتی رایج شامل خرخر کردن است. افراد مبتلا به این وسواس فکری، اغلب دارای اختلال خلقی یا اضطرابی نیز می‎باشند.

بیشتر بدانید: زبان پریشی یا آفازیا (Aphasia) چیست؟ علل، علائم، انواع و تشخیص و درمان این مشکل زبانی.

نشانه های افکار وسواس گونه و وسواس فکری چیست؟

وسواس فکری، تکانه ها یا تصاویر ذهنی هستند که مرتب تکرار شده و باعث اضطراب می‌شوند.

وسواس‌های فکری رایج، شامل این موارد هستند

• ترس از میکروب یا آلوده شدن
• اضطراب در مورد فراموش کردن، از دست دادن یا جا انداختن چیزی
• ترس از دست دادن کنترل بر رفتار خود
• داشتن افکار تهاجمی نسبت به دیگران یا نسبت به خود
• افکار ناخواسته و ممنوع مرتبط با جنسیت و مذهب داشتن
• مایل به داشتن اشیا متقارن یا در نظم کامل

مطالعه بیشتر: اختلالات ریاضی یا دیسکلکولیا (Dyscalculia)، نشانه ها و علائم، عوارض، علت، درمان اختلال ریاضی.

رفتارهای نشات گرفته از وسواس عملی

رفتارهای نشات گرفته از وسواس عملی، رفتارهای تکراری هستند که فرد در پاسخ به یک فکر وسواس نیاز به انجام آنها را احساس می‌کند.

مطالعه بیشتر: انواع افسردگی! ویژگی، علائم، درمان، پیشگیری از انواع افسردگی.

رفتارهای ناشی از وسواس عملی شامل این موارد است

• تمیز کردن یا شستن بیش از حد دست‌ها
• مرتب کردن اقلام به روشی خاص و دقیق
• چک کردن مکرر چیزها، مانند اطمینان از بسته بودن در یا خاموش بودن فر
• ترس از آلوده شدن در اثر لمس اشیایی که دیگران آنها را لمس کرده اند.
• افکاری در مورد فریاد زدن، فحاشی یا رفتار نامناسب در جمع
• دیدن تصاویر جنسی زننده

برای اطلاع از حقایق مشاوره فردی، این سری مطالب را دنبال کنید.

علت ایجاد وسواس فکری چیست؟

علل دقیق اختلال وسواس فکری عملی، شناخته نشده است. با این حال، عوامل متعددی شانس ابتلا به وسواس فکری را بالا می‌برند که در زیر آنها را نام می‌‎بریم:

• ژنتیک؛ یکی از علت های ایجاد اختلال وسواس فکری و عملی است:
  ژنتیک یک عامل مرتبط با اختلال وسواس فکری می‎باشد. طبق مطالعات علمی، داشتن یکی از بستگان درجه یک (از جمله پدر، مادر، خواهر و برادر یا فرزندان) مبتلا به این اختلال، احتمال ابتلا به وسواس فکری را بیشتر می‎کنند. دانشمندان هیچ ژن مشخصی را شناسایی نکرده‌اند که به طور قطعی باعث اختلال وسواس فکری شود، اما این مطالعات همچنان در حال بررسی است.
• عوامل بیولوژیکی:
  علاوه بر ژنتیک، عوامل بیولوژیکی دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند بر ایجاد وسواس فکری تأثیر بگذارد. مطالعات تصویربرداری مغز نشان داده که افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی، اغلب در قشر پیشانی و ساختارهای زیر قشری مغز تفاوت‌هایی با دیگران دارند. این نواحی مغز زیربنای توانایی کنترل رفتار و واکنش‌های احساسی هستند. محققان همچنین دریافته‌اند که نواحی مختلف مغز، شبکه‌های مغزی و فرآیندهای بیولوژیکی نقش مهمی در افکار وسواسی، رفتار اجباری و ترس و اضطراب مرتبط با آنها دارند.
• یادگیری از اعضای خانواده:
  ترس‌ها و رفتارهای وسواسی را می‌توان با مشاهده اعضای خانواده و به تدریج و در طول زمان آموخت.

مطالعه بیشتر: اختلال افسردگی آتیپیک یا غیر‌‌معمول (Atypical Depression)، پیشگیری، علائم، دلایل، تشخیص و درمان.

روش های درمان اختلال وسواس فکری و عملی چیست؟

اولین قدم برای درمان اختلال وسواس فکری عملی؛ صحبت و مشاوره با یک درمانگر خوب در این رابطه می‎باشد. سوال پرسیدن و دادن اطلاعات مهم درباره خود به درمانگر، می‌تواند علائم و مشکلات شما را بهبود ببخشد.

در اصل درمانگر یک معاینه فیزیکی انجام می‌دهد و در مورد سابقه پزشکی شما می‌پرسد تا مطمئن شود که بیماری‌ها یا شرایط دیگر باعث ایجاد علائم در شما نشده اند. به طور کلی، درمان اختلال وسواس فکری معمولاً شامل انواع خاصی از روان درمانی (مانند درمان شناختی رفتاری)، دارو درمانی یا ترکیبی از این دو است.

یک متخصص سلامت روان می‌تواند مزایا و خطرات مرتبط با روش‌های مختلف درمانی را مورد بحث قرار دهد و به شما کمک کند تا بهترین درمان را برای خود، شناسایی کنید. گاهی اوقات افراد مبتلا به وسواس فکری؛ به بیماری‌های روانی دیگری مانند اضطراب، افسردگی و اختلال بدشکلی بدن نیز مبتلا هستند، اختلالی که در آن به اشتباه تصور می‌شود، بخشی از بدن غیر طبیعی می‎باشد. همه انواع این مشکلات و اختلالات مرتبط با وسواس فکری در تصمیم گیری برای تشخیص نوع درمان موثر است.

روان درمانی؛ یکی از روش های درمان اختلال وسواس فکری

روان درمانی؛ می‌تواند درمان موثری برای بزرگسالان و کودکان مبتلا به اختلال وسواس فکری عملی باشد. تحقیقاتی وجود دارد که نشان می‌دهد انواع خاصی از روان درمانی از جمله درمان شناختی رفتاری و سایر درمان‌های مرتبط (مانند آموزش تغییر عادت)، می‌تواند به اندازه دارو برای بسیاری از افراد موثر باشد.

تحقیقات نشان می‌دهد که نوع خاصی از روان درمانی به نام مواجهه؛ با پیشگیری از پاسخ در کاهش رفتارهای اجباری حتی برای افرادی که به خوبی به دارو پاسخ نداده اند، موثر است. با این روش درمانی، افراد مدت زمانی را در موقعیتی سپری می‌کنند که باعث اجبار برخی از کارها در آنها می‌شود (مانند دست زدن به اشیاء کثیف) و در نتیجه از درگیر شدن در رفتارهای وسواسی خود (مانند شستن مکرر دست‌ها) جلوگیری می‌کنند. اگرچه این رویکرد ممکن است در ابتدا باعث ایجاد احساس اضطراب شود، اما با ادامه درمان، رفتارهای وسواس گونه برای اکثر افراد فروکش می‌کند.

دارو درمانی اختلال وسواس فکری

درمانگر شما ممکن است، داروهایی را برای کمک به درمان اختلال وسواس فکری تجویز کند. مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs)؛ دارویی هستند که اغلب برای درمان این اختلال تجویز می‌شوند. مهارکننده های بازجذب سروتونین (SSRIs)؛ مانند داروی سیتالوپرام (Citalopram)، اغلب برای درمان افسردگی و اضطراب استفاده می‌شوند و همچنین برای درمان علائم اختلال وسواس فکری عملی نیز مفید هستند. هرگز بدون مجوز پزشک، این داروها را مصرف نکنید.

با درمان به کمک این داروها، ممکن است 8 تا 12 هفته طول بکشد تا علائم این اختلال شروع به بهبود کند و درمان وسواس فکری؛ ممکن است نیاز به دوزهای بالاتری از این داروها نسبت به معمول، داشته باشد که فقط باید زیر نظر پزشک انجام گیرد. برای برخی افراد، این داروها می‌توانند عوارض جانبی مانند سردرد، حالت تهوع یا مشکل خواب ایجاد کنند.

افراد به روش‌های مختلف به داروها پاسخ می‌دهند، اما بیشتر افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری، متوجه می‌شوند که وقتی درمان آنها با تکنیک روان‌درمانی ترکیب می‌شود، داروها اغلب می‌توانند به مدیریت علائم آن‌ها کمک کنند.

روش‌های دیگر درمان وسواس فکری

علاوه بر رفتار درمانی و استفاده از دارو که در بالا گفتیم، چند روش دیگر وجود دارد که می‌توانید برای مدیریت استرس و اضطراب مرتبط با اختلال وسواس فکری آنها را انجام دهید. در زیر روش‌های دیگر درمان این اختلال را می‎‌گوییم:

• یک برنامه خواب ثابت برای خود ایجاد کنید.
• تمرینات را به عنوان بخشی از برنامه روزانه خود بگنجانید.
• از یک رژیم غذایی سالم و متعادل پیروی نمایید.
• از خانواده و دوستان مورد اعتماد خود کمک بگیرید.