اختلالات ریاضی یا دیسکلکولیا (Dyscalculia)، نشانه ها و علائم، عوارض، علت، درمان اختلال ریاضی

اختلالات ریاضی یا “Dyscalculia”، اصطلاح فنی در روانشناسی، برای ضعف در حساب و کتاب است. کسانی که تحت تاثیر ناتوانی یادگیری ریاضی قرار می‌گیرند؛ در درک و به کارگیری ساده ترین ریاضیات، مشکل زیادی دارند. حتی در سنین مهدکودک، کودکان؛ درک درستی از اعداد و مقادیر پیدا می‌کنند. اختلال دیسکلکولیا؛ معمولا در دبستان و یا حتی در مهدکودک دیده می‌شود.
به منظور تأیید این اختلال در کودکان و بزرگسالان؛ افراد مبتلا در کلینیک های روانشناسی، تحت یک سری آزمایشات قرار می‌گیرند. حمایت فردی از فرد مبتلا به اختلال ریاضی؛ به کاهش مضرات ناشی از محاسبات ضعیف کمک می‌کند. حدود 3 تا 7 درصد از جمعیت جهان، تحت تأثیر این اختلال و مشکل نسبی قرار دارند. در این بخش از مجله روانشناسی دکتر قیومی، قصد داریم کلیه اطلاعات و مطالب مربوط به اختلالات ریاضی و محاسبات از جمله، علائم، علل، تشخیص و درمان این ناتوانی را در کودکان و بزرگسالان را به شما ارائه دهیم.

برای مشاوره آنلاین و آموزش تمام نکات ضروری در مشاوره فردی، این سری از مطالب مرکز مشاوره دکتر قیومی را دنبال کنید.

اختلالات ریاضی (Dyscalculia) چیست؟

اختلالات ریاضی (Dyscalculia)؛ نوعی ناتوانی در یادگیری است که افراد غالبا کودک، در یادگیری مهارت‌های ریاضی و استفاده از آن در زندگی روزمره دچار مشکل می‌شود. مشکل یادگیری ریاضی گاهی با اختلالات یادگیری دیگر مانند نارساخوانی یا نارسا نویسی همراه است. در حالی که می‌توان افراد مبتلا به اختلال ریاضی را گاهی اوقات، در سایر زمینه ها، متوسط یا حتی بالاتر از حد متوسط دید!

در صورتیکه این اختلال در اوایل زندگی فرد تشخیص داده ‌شود، به نام دیسکالکلیا (Dyscalculia) شناخته می‌شود. نوع دیگری از ناتوانی در محاسبات ریاضی، آکالکولیا نام دارد که معمولاً در بزرگسالی پس از نوعی آسیب عصبی تشخیص داده خواهد شد.

تقریباً در همه موارد، ضعف‌های حساب و ریاضی در دوران کودکی، قابل توجه است. اختلال حساب با عدم تطابق بین عملکرد مورد انتظار و واقعی، مشخص می‌شود. کسانی که تحت تاثیر اختلالات ریاضی قرار می‌گیرند؛ مشکلات بزرگی از نظر تعداد و کمیت دارند. به گونه ای که این امر حتی ثبت فاکتورهای ساده را برای افراد مبتلا به اختلال محاسباتی، دشوار یا غیرممکن می‌کند.
در نتیجه ی ضعف محاسباتی، این افراد نه تنها در عملکرد ریاضی، بلکه در کلاس‌های فیزیک و شیمی نیز ضعیف هستند. همچنین، بد حسابی در افراد مبتلا به اختلالات ریاضی؛ به مدرسه ختم نمی‌شود، بلکه معمولاً منجر به مشکلاتی در بزرگسالی در تحصیل و آموزش، دانشگاه، محل کار و یا کلاس‌های خصوصی خواهد شد.

مطالعه بیشتر: زبان پریشی یا آفازیا (Aphasia) چیست؟ علل، علائم، انواع و تشخیص و درمان این مشکل زبانی.

انواع اختلال یادگیری ریاضی (Dyscalculia)

بسیاری از کارشناسان بر این باورند که اساسا، دو نوع اختلال ریاضی (Dyscalculia) وجود دارد. افراد مبتلا به اختلال در یادگیری ریاضی؛ اغلب در حل مسائل ساده ریاضیات مانند جمع، تفریق، ضرب و تقسیم مشکل دارند.
در حالی که در نوع دوم این اختلال یادگیری ریاضی؛ افراد مبتلا به اختلال استدلال ریاضی در درجه اول، برای درک و استفاده از مهارت‌های استدلال ریاضی برای حل مسائل روزمره به مشکل می‌خورند. به عنوان مثال، فرد مبتلا به اختلال استدلال ریاضی؛ ممکن است، درک درستی از متراژ مربع یک اتاق و نحوه محاسبه آن نداشته باشد.

مطالعه بیشتر: شایعترین اختلال اضطراب در کودک و نوجوان (Anxiety disorder)، علل، علائم، تشخیص و درمان.

ترکیب اختلال یادگیری ریاضی با سایر اختلالات

بسیاری از مبتلایان ناتوانی در یادگیری ریاضی، اختلالات دیگری به ویژه اختلالات ترکیبی خواندن و نوشتن، اختلال کمبود توجه (ADHD)، اضطراب امتحان یا رفتار پرخاشگرانه نیز دارند. مطالعات در ایالات متحده نشان می‌دهد که بیش از 50درصد از کودکان دارای این مشکل، همچنین در خواندن مسائل و مهارت‌های ریاضی نیز دچار ضعف هستند.

نشانه های اختلال ریاضی (Dyscalculia)

تعدادی از علائم و نشانه های اختلال ریاضی (Dyscalculia) وجود دارد که واضح‌ترین نشانه های آن شامل؛ مشکل در شمارش، تشخیص و نوشتن اعداد و انجام محاسبات ساده باشد. فرد دارای اختلالات ریاضی می‌تواند اعداد را نیز معکوس (برای مثال عدد 92 را 29) ببیند و علائم و نشانه های ریاضی مانند علائم جمع و تفریق او را گیج کند یا یکی را جایگزین دیگری نماید.

سایر علائم مشکل در یادگیری ریاضی؛ می‌تواند مواردی مانند عدم توانایی در تشخیص زمان یا در تشخیص تفاوت بین چپ و راست باشد. برای کودکان مبتلا به بیماری و اختلالات روانی دیسکالکلولیا، مشکلات مختلفی در زندگی روزمره به عنوان مثال، خواندن ساعت و مدیریت پول نیز وجود دارد.

مطالعه بیشتر: اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) چیست و چگونه درمان میشود؟.

علائم اختلال ریاضی در مهدکودک چگونه است؟!

به طور کلی در سنین مهدکودک و پیش دبستانی، نشانه هایی از افزایش خطر اختلال ریاضی ممکن خود را نشان دهد. با این حال، همیشه تشخیص “Dyscalculia” در این سنین کم، آسان نیست. اولین نشانه های این اختلال و ناتوانیدر درک ریاضی؛ در این سنین، مشکلات نسبت و شمارش می‌باشد. شروع کار با واحدها مانند وزن و سیستم اعشاری نیز مشکلاتی را در کودکان مبتلا به اختلالات ریاضی ایجاد می‌کند.

مطالعه بیشتر : چالش‌ها و مشکلات فرزندان طلاق چیست؟.

علائم ناتوانی یادگیری ریاضی در دبستان

دیسکالکلولیا (Dyscalculia)، اغلب در مدرسه و دوران ابتدایی، دیده می‌شود. کودکان اختلال ریاضی، برخلاف همکلاسهای خود در برخورد با اعداد شکاف دانشی (به عنوان مثال در نوشتن یا نام‌گذاری اعداد) نشان می‌دهند.

معلمان معمولاً متوجه می‌شوند که این کودکان به زمان بسیار بیشتری برای یادگیری ریاضی، نسبت به همسالان خود نیاز دارند. کسانی که تحت تاثیر اختلال در یادگیری ریاضی قرار گرفته اند نیز مقابله با مقادیر و اعداد را بسیار دشوارتر می‌دانند. علاوه بر این، کودکان دبستانی در مدرسه، اغلب انواع محاسبات را اشتباه می‌گیرند.

هنگام یادگیری استراتژی های حسابی و شمارش انگشت، اساسا یک ابزار عادی برای کودکان می‌باشد. با این حال، حساب کتاب طولانی مدت با انگشت، به ویژه با کارهای آسان و تمرین شده، گاهی اوقات نشانه دیگری از اختلالات ریاضی است.

مطالعه بیشتر : نحوه برخورد با کودکان طلاق! با فرزندان طلاق چگونه رفتار کنیم؟!.

عوارض ناشی از اختلال ریاضی در کودکان

مبتلایان Dyscalculia؛ به دلیل اختلال در محاسبات ریاضی، اغلب دچار رفتار مشکل ساز در زندگی می‌شوند. از نظر آماری، کودکان مبتلا به مشکل در یادگیری ریاضی، علائم روانی بیشتری نسبت به کودکان دیگر دارند. به طور کلی، دیسکالکلولیا منجر به بار روانی بسیار بالایی برای کودکان خواهد شد.

برای مشاوره آنلاین روانشناسی با مرکز مشاوره دکتر قیومی در تماس باشید.

از طرف دیگر، کودکان مبتلا به این اختلال، اغلب دچار گوشه گیری، اضطراب، افسردگی و مشکلات جسمانی می‌شوند. مشکلات جسمانی و علائم فیزیکی در کودکان مبتلا به اختلالات ریاضی (مانند سردرد یا درد شکم)، هیچ علت ارگانیکی برای آنها وجود ندارد.
علاوه بر این نقص توجه، رفتار بزهکارانه و پرخاشگرانه در کودکان مبتلا به این اختلال در ریاضیات، ممکن است دیده شود. همچنین، علائم بیماری‌هایی مانند ADHD، افسردگی، اختلالات اضطرابی یا اختلالات رفتار اجتماعی در این کودکان نیز وجود دارد.

بیشتر بدانید: انواع اختلالات اضطراب (Anxiety disorders) و نشانه های آنها.

نحوه تشخیص ناتوانی یادگیری ریاضی در دانش آموزان

اختلالات ریاضی، اساسا در مدرسه ابتدایی توسط معلم یا والدین تشخیص داده می‌شود. با این حال، کودکان مبتلا به اختلال ریاضی ممکن است، قبل از تشخیص مشکل به دبیرستان بروند. این دانش آموزان اغلب در زمینه هایی مانند خواندن یا نوشتن از هوش بالاتری از حد متوسط برخوردار هستند.

هنگامی که کودکی در مدرسه به اختلال ریاضی مشکوک شد، معمولاً به او تست‌های ریاضی استانداردی داده می‌شود. این آزمایشات برای تعیین مهارت‌های ریاضی آن دانش آموز، در مقایسه با سایر دانش آموزان هم سن او استفاده می‌شود. همچنین می‌توان برای رد سایر اختلالات روانی مانند ناتوانی ذهنی، اوتیسم و ADHD، آزمایش روانشناختی نیز انجام داد.

اگر دانش آموز در بخش‌های ریاضی و آزمون‌های آن، نمره قابل‌توجهی کمتر از میانگین کسب کند و سایر اختلالات عصبی در او، رد شود، معمولاً اختلال ریاضی تشخیص داده می‌شود.

افراد مبتلا به اختلال نارسای حساب؛ در تمام زمینه های ریاضی (جدول ضرب، محاسبات پایه، مسائل کلمه) و همچنین در پردازش اعداد و کمیت‌ها مشکلات عمده ای دارند. برای مثال آنها اعداد را به عنوان یک مقدار درک نمی‌کنند، بلکه به عنوان یک نماد در نظر می‌گیرند و همینطور این دانش آموزان برای حل مسائل ریاضی به زمان بسیار بیشتری نیاز دارند.

علاوه بر این، حافظه بصری و فضایی در دانش آموزان مبتلا به اختلالات ریاضی، محدود است. به عنوان مثال، افراد آسیب دیده در به خاطر سپردن موقعیت اعداد در یک ماتریس آرایشی مانند جدول مشکل دارند.

مطالعه بیشتر: اختلال دزدی بیمارگونه یا کلپتومانیا (Kleptomania) چیست؟ با جنون دزدی، پیشگیری، درمان آن آشنا شوید.

معیارهای تشخیص اختلال ریاضی یا دیسکالکلولیا چیست؟

اختلالات ریاضی یا حسابی (Dyscalculia)، زمانی تشخیص داده می‌شود که معیارهای زیر در نظر گرفته شود:

• اگر عملکرد فرد در مدرسه، ضعیف یا ناکافی باشد، یکی از معیار های تشخیص اختلال رایضی است.
• در تست‌های حسابی استاندارد، نتیجه آزمون فرد مشکوک به این اختلال در ده درصد پایین به دست می‌آید.
• ضریب هوش دانش آموز، بیشتر از 70 است.
• تفاوت بین نتایج آزمون‌های محاسباتی و ضریب هوش، مشخص است.
• اختلال ریاضی قبل از کلاس ششم شروع شده باشد.

در اصل، همیشه باید بفهمید که آیا ناتوانی در یادگیری ریاضیات، فقط به دلیل مشکلات خواندن و نوشتن در مرحله دوم ایجاد شده است. اگر این اختلال را برطرف کنید، گاهی اوقات ضعف محاسباتی نیز از بین می‌رود.
رد کردن علت ناتوانی ریاضی فقط به دلیل عدم آموزش، بیماری‌های عصبی یا اختلالات عاطفی ضرورت دارد. چرا که در این صورت، پزشک با در نظر گرفتن تمام معیارهای گفته شده در بالا تشخیص Dyscalculia را می‌دهد.

هر آنچه درمورد بیماری ها و اختلالات روانی باید بدانید.

علت اختلالات ریاضی و محاسبات یا اختلال نارسای حساب چیست؟

تا به امروز، علت اصلی چگونگی و پیدایش اختلال یادگیری ریاضی در افراد، مشخص نشده است. طبق مطالعات، افراد مبتلا به این ناتوانی از کم تحرکی در برخی نواحی مغز که مسئول محاسبات هستند، رنج می‌برند. برای محاسبه اعداد و ریاضیات باید از چندین ناحیه مغز استفاده کرد تا به نتیجه رسید. دانشمندان گمان می‌کنند که اختلال رشد و فعالیت این مناطق عامل ضعف در یادگیری ریاضی می‌باشد.

تا به امروز و تا حد زیادی، اختلالات مغزی و صرع مربوط به دوران کودکی، دلایل ژنتیکی، ارتباط با اختلال خواندن و نوشتن به عنوان علل اختلالات ریاضی، مورد بحث قرار گرفته است.

مطالعات مربوط به خانواده‌ها نشان می‌دهد که درجاتی از Dyscalculia، ارثی می‌باشد. حدود 45 درصد از مبتلایان به این مشکل، خویشاوندانی با ناتوانی یادگیری دارند. ژن خاص مسئول اختلال ناتوانی یادگیری حسابی؛ هنوز شناسایی نشده است.
اختلالات ریاضی، گاهی اوقات در اثر بیماری‌های ژنتیکی مانند سندرم ترنر یا فنیل کتونوری رخ می‌دهد.

روشهای درمان اختلال یادگیری ریاضی

شروع زودهنگام درمان اختلال ریاضی همزمان با مهدکودک از نقص عملکرد بسیار زیاد در رابطه با همکلاسی‌ها، جلوگیری خواهد کرد. حمایت فردی از Dyscalculia، بر سه پایه اصلی استوار است:

• آموزش حسابی برای درمان اختلال ریاضی: آموزش حساب یا بر اساس برنامه درسی و یا از آن جدا شده است. بنابراین باید تمرینات حسابی و ریاضی با فرد مبتلا به این اختلال صورت گیرد.
• رفتار درمانی و عصب روانشناختی: رفتار درمانی به کودک مبتلا به اختلال ریاضی، کمک می‌کند تا راهبردهای حل مسئله را نشان دهد. هدف آموزش عصب روانشناسی، بهبود عملکردهای مهم مغز مانند حافظه، توجه، زبان و تفکر دیداری-تحلیلی و همچنین فضایی است.
• هدف گذاری فردی: هدف از درمان اختلال حساب این است که کودک تفکر ریاضی خود را بسازد و در نتیجه احساسی نسبت به اعداد در او ایجاد شود. این امر کودک را قادر می‌سازد تا مهارت‌های پایه ریاضی را به دست آورده تا هر چه بیشتر از درس‌ها بهره ببرد.

هدف فردی به سطح یادگیری، مهارت‌های موجود، نیازها، نقاط قوت و مشکلات فرد مورد نظر بستگی دارد. رد این روش درمان، بیشتر تمرکز بر نقاط قوت و ضعف خود کودک است. به این معنا که در بیشتر موارد درمان باید در جلسات فردی برای فرد مبتلا انجام شود. اگرچه شرح شغل مستقلی برای درمانگر اختلال ریاضی وجود ندارد، اما روان درمانگرانی هستند که در این زمینه تخصص دارند.

بیشتر بدانید: معرفی و انجام کلیه خدمات روانشنایسی در ایران.

درک و همکاری والدین از کودک دارای اختلالات ریاضی

اساس برخورد صحیح با کودکان مبتلا به اختلالات ریاضی (Dyscalculia)، درک دقیق این اختلال می‌باشد. این اختلال به معنای نقص در هوش فرد نیست! با این حال، مهم است که بستگان دامنه و پیامدهای دیسکالکلیا را درک کنند. به عنوان مثال، والدین باید آگاهی لازم از عوامل روانشناختی مختلف مانند فشار و ناامیدی در اختلال ریاضی را داشته باشند.

والدین و درمانگران باید برای درمان ناتوانی یادگیری ریاضی با یکدیگر همکاری کنند و روی یک رویکرد مشترک توافق داشته باشند. تمام خانواده باید از کودک مبتلا به این مشکل، حمایت کنند. این مسئله شامل نشان دادن نقاط قوت و اعتماد به نفس در او می‌شود.

والدین باید به کودک مبتلا به اختلال نارسای حساب، کمک کنند تا بفهمد اگرچه ریاضی همه چیز در زندگی نیست، اما مهم است. مثال‌های واقعی (مانند خواندن ساعت و شمارش پول) مفید هستند.

همکاری مدرسه در کمک به کودک مبتلا به اختلال ریاضی

مدرسه نیز باید در درمان کودکان مبتلا به اختلالات ریاضی، نقش داشته باشد. یک محیط آموزشی خوب اساس یادگیری موفق است. اگر معلمان از بیماری و مشکل کودک، مطلع باشند و توافقات خاصی صورت گرفته باشد، این امر اغلب منجر به یادگیری سریعتر و راحتتر کودکان می‌شود.
به عنوان مثال، اقدامات معقول مدرسه در زمینه کمک به درمان فرد مبتلا به Dyscalculia؛ این است که کودک مربوطه، ساعات طولانی‌تری برای تمرین و یا تعداد وظایف کمتری داشته باشد. اجازه استفاده از ماشین حساب‌ها نیز برای این کودکان، گاهی مفید می‌باشد.

مطالعه بیشتر: مشاوره روابط عاطفی.

درمان اختلال ریاضیات و حساب در بزرگسالان

تاکنون برنامه های حمایتی از افراد مبتلا به اختلالات ریاضی، عمدتاً بر پیش دبستانی و دبستان متمرکز بوده است. نیاز به تحقیقی برای بررسی سیر طولانی مدت یک اختلال ریاضیات و حساب در بزرگسالی و ایجاد اختلالات همراه به ویژه ترس از ریاضی و مدرسه وجود دارد.

به طور کلی کمک‌های فنی، سهم مهمی در مقابله با اختلال Dyscalculi، به ویژه در آموزش و کار دارند. این کمک‌ها شامل ماشین‌حساب‌ها و نمایشگرهای دیجیتالی می‌شود، زیرا برخی از افراد مبتلا به این اختلال در پردازش ارقام آنالوگ مشکل دارند. اگر این موارد در طول آموزش یا تحصیل افراد مجاز نباشد، شخص دارای اختلالات ریاضی و حسابی، می‌تواند درخواستی برای جبران خسارت‌های وارده ارائه کند.

مدت زمان درمان اختلال ریاضی

اظهار نظر در مورد مدت زمان درمان اختلالات ریاضی و با دیسکالکولیا (Dyscalculia) دشوار می‌باشد. با این حال در بیشتر موارد، درمان این ناتوانی حداقل یک سال طول می‌کشد. همچنین، پیش بینی پیشرفت این اختلال در موارد فردی بسیار دشوار است.

تمام آنچه باید در مورد اخلالات ریاضی یا اختلال نارسای حساب بدانید

همانطور که گفتیم در بیشتر موارد، عملکرد فرد مبتلا به اختلالات ریاضی (Dyscalculia) به طور قابل توجهی از طریق حمایت هدفمند والدین و مدرسه بهبود می‌یابد. به علاوه، استرس روانی ناشی از دیسکولیا اغلب به طور قابل توجهی با مراقبت‌هاتی لازم کاهش می‌یابد.

از سوی دیگر، بدون حمایت فردی به سختی می‌توان پیشرفتی را در فرآیند یادگیری فرد مبتلا، انتظار داشت و فرصت‌های آموزشی بسیار کاهش پیدا می‌کند. از نظر آماری، افراد آسیب دیده زودتر مدرسه را ترک می‌کنند و با آموزش‌های حرفه ای بیشتر مشکل دارند.

این امر روشن می‌کند برای کاهش مضرات ناشی از اختلال ریاضی و امکان پیشرفت عادی یادگیری، پشتیبانی از شخص دارای ناتوانی یادگیری ریاضی باید زودتر آغاز شود.

مطالعه بیشتر: خدمات روانشناسی.

منبع – منبع