اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) چیست و چگونه درمان میشود؟

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD)؛ یکی از شایعترین اختلالات عصبی رشدی دوران کودکی است. تشخیص اختلال کمبود توجه معمولا در دوران کودکی انجام میشود و اغلب تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی ADHD) ممکن است در توجه، دقت، کنترل رفتارهای تکانشی مشکل داشته باشند (ممکن است بدون فکر کردن به نتیجه، عمل کنند) و یا بیش از حد فعال باشند. حال، سوالی که احتمالا پیش می‌آید این است که آیا اختلال ADHD درمان دارد؟ دلایل و علائم اختلال کمبود توجه چیست؟ روشهای تشخیص این اختلال، چگونه است؟ انواع اختلال کمبود توجه و بیش فعالی کدامند؟ در این قسمت از مجله روانشناسی دکترقیومی به کلیه این سوالات پاسخ میدهیم و همینطور همه چیز را درباره این اختلال و روشهای درمان آن به شما میگوییم.

اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD) چیست؟

اختلال کمبود توجه (ADHD)؛ یک مشکل عصبی-رشدی در نظر گرفته میشود. اختلالات رشد عصبی، شرایط عصبی هستند که در اوایل دوران کودکی، معمولاً قبل از ورود به مدرسه به وجود می‌آیند و بر رشد عملکرد فردی، اجتماعی، تحصیلی و یا شغلی تأثیر میگذارند. افراد مبتلا به اختلال بیش فعالی؛ معمولاً دچار مشکلاتی در کسب، حفظ یا استفاده از مهارتها یا مجموعه ای از اطلاعات خاص هستند. اختلال در رشد سیستم عصبی میتواند منجر به اختلال در توجه، حافظه، شناخت، زبان، حل مسئله و تعامل اجتماعی شود.

در برخی از موارد، ADHD تا زمانی که فرد بالغ نشده، شناسایی یا تشخیص داده نمیشود. علائم ADHD در بزرگسالان؛ ممکن است به اندازه ی نشانه ها در کودکان واضح نباشد. اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی در بزرگسالان، ممکن است فروکش کند. اما مشکلات ناشی از ADHD، بی قراری و مشکل در توجه ممکن است در کودکان ادامه یابد.

درمان ADHD در بزرگسالان و کودکان تقریبا مشابه است. اختلال کمبود توجه، تقریباً 8 الی 11 درصد از کودکان مدرسه ای را تحت تأثیر قرار میدهد.

مطالعه بیشتر: تمام حقایقی که باید در مورد مشاوره ازدواج بدانید.

انواع اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی (ADHD)

به طور کلی، اختلال کمبود توجه و بیش فعالی “ADHD”؛ دو برابر در پسران بیشتر از دختران است. اگرچه نسبت ها بر اساس نوع این اختلال، متفاوت میباشد. شکل غالب بیش فعال در پسران؛ 2 تا 9 برابر شایعتر است و کمبود توجه بین هر دو جنس به طور مساوی توزیع میشود.

مطالعه بیشتر: اختلال وسواس فکری و عملی (OCD) چیست؟ علائم، نشانه ها، روش های درمان وسواس فکری را آموزش ببینید.

بسته به اینکه کدام نوع علائم در فرد قوی‌تر است، سه نوع مختلف ADHD وجود دارد:

• اختلال کمبود توجه عمدتا بی توجه (ADD):
  در اختلال عمدتا بی توجه (ADD)؛ سازماندهی یا تکمیل یک کار، توجه به جزئیات یا پیروی از دستورالعمل ها یا مکالمات برای فرد دشوار است. فرد به راحتی حواسش پرت میشود یا جزئیات کارهای روزمره را فراموش میکند.
• عمدتا بیش فعال یا نقص بیش فعالی:
  در اختلال عمدتا بیش فعال؛ فرد زیاد بیقرار شده و صحبت میکند. شخص مبتلا به این اختلال بیش فعالی؛ به سختی میتواند برای مدت طولانی ثابت بنشیند (مثلاً برای صرف غذا یا در حین انجام تکالیف). بچه های کوچکتر نیز دائما در حال دویدن، پریدن و یا بالا رفتن هستند. همچنین، این فرد احساس بی قراری کرده و مشکل تکانشگری دارد. فردی که تکانشگر است، معمولا حرفهای دیگران را زیاد قطع میکند، چیزهای متعلق به دیگران را برمیدارد و یا در زمانهای نامناسب صحبت میکند. برای شخصی که دچار اختلال بیش فعالی میباشد، سخت است که نوبت خود را صبر کند یا به دستورات دیگران گوش دهد. فرد بیش فعال، ممکن است بیش از دیگران تصادفات و جراحات داشته باشد.
• ترکیبی از هر دو، یعنی اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD):
  در اختلال ترکیبی یعنی اختلال کمبود توجه و بیش فعالی، علائم دو نوع قبلی به یک اندازه در فرد وجود دارد. این نوع از بیش فعالی، ترکیبی از دو نوع بالا است که به آن اشاره کردیم.

مطالعه بیشتر: تمام حقایقی که باید در مورد بیماری ها و اختلالات روانی بدانید.

علائم اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی، در بزرگسالان چیست؟

اگرچه اختلال کمبود توجه یا ADHD؛ به عنوان یک مشکل دوران کودکی در نظر گرفته میشود، اما در نیمی از موارد تا بزرگسالی ادامه می‌یابد. با این حال، گاهی اوقات این اختلال تا نوجوانی یا بزرگسالی تشخیص داده نمشود. به طور کلی، برخی از نشانه ها و علائم باید قبل از سن 12 سالگی وجود داشته باشد.

بیش فعالی در بزرگسالان؛ معمولاً به شکل بی قراری ظاهر میشود. در حالی که بیش فعالی در کودکان به صورت حرکتی آشکار دیده میشود. بزرگسالان مبتلا به ADHD؛ معمولاً در معرض خطر بالاتری از بیکاری، کاهش سطح تحصیلات و افزایش میزان سوء مصرف مواد و جرم هستند. همچنین میزان تصادفات رانندگی در این اشخاص بیشتر است.

تشخیص اختلال کمبود توجه و بیش فعالی در بزرگسالی؛ دشوارتر میباشد. علائم این افراد میتواند شامل نوسانات و اختلالات خلقی، انواع اختلالات اضطرابی و اختلالات مصرف مواد باشد. از آنجا که خود گزارش علائم دوران کودکی میتواند غیر قابل اعتماد باشد، پزشکان باید سوابق مدرسه را بررسی کنند تا وجود علائم را قبل از 12 سالگی تایید نمایند.

علائم اختلال کمبود توجه در بزرگسالان شامل این موارد است

• تکانشگری
• بی نظمی و مشکل در تعیین اولویت ها
• مهارت های مدیریت زمان ضعیف
• مشکل در تمرکز روی یک کار
• مشکل چند وظیفه ای
• فعالیت بیش از حد یا بی قراری
• برنامه ریزی ضعیف
• تحمل کم در برابر ناامیدی
• نوسانات خلقی مکرر
• در انجام کارها و تکمیل آنها مشکل دارند.
• خلق و خوی تند
• مشکل در مقابله با استرس

مطالعه بیشتر: زبان پریشی یا آفازیا (Aphasia) چیست؟ علل، علائم، انواع و تشخیص و درمان این مشکل زبانی.

نشانه های اختلال کمبود توجه در کودکان

علائم و نشانه های نقص در کمبود توجه و یا بیش فعالی؛ از سن 4 تا 12 سالگی شروع میشود. سن اصلی برای تشخیص اختلال ADHD، بین 8 تا 10 سالگی است. با این حال، گاهی اوقات بیماران مبتلا به نوع عمدتا بی توجه، ممکن است تا بعد از بلوغ تشخیص داده نشوند.

طبیعی است که کودکان هر از گاهی در تمرکز و رفتار خود دچار مشکل شوند. با این حال در کودکان مبتلا به ADHD؛ علائم ادامه دارد و ممکن است منجر به مشکلاتی در مدرسه، خانه و یا جمع دوستان شود.

مطالعه بیشتر: اختلالات ریاضی یا دیسکلکولیا (Dyscalculia)، نشانه ها و علائم، عوارض، علت، درمان اختلال ریاضی.

کودک مبتلا به ADHD ممکن است رفتارهای زیر را از خود نشان دهد:

• زیاد خیال پردازی میکند.
• فراموش کردن یا از دست دادن اغلب چیزها
• دست و پا زدن یا بی قراری
• زیاد حرف زدن
• اشتباهات از روی بی دقتی، زیاد انجام میدهد و یا ریسک های غیر ضروری را انجام دهد.
• مشکل در مقاومت در برابر وسوسه
• مشکل در کنار آمدن با دیگران.

تشخیص نقص کمبود توجه یا بیش فعالی

تصمیم گیری در مورد اینکه آیا یک کودک مبتلا به اختلال کمبود توجه و بیش فعالی(ADHD) است یک فرآیند چند مرحله ای میباشد. هیچ آزمایش مشخص و واحدی برای تشخیص نقص ADHD وجود ندارد و بسیاری از مشکلات دیگر مانند اضطراب، افسردگی و انواع خاصی از اختلالات یادگیری وجود دارند که میتوانند علائم مشابهی با این اختلال داشته باشند.

یک مرحله از فرآیند تشخیص اختلال کمبود توجه، شامل معاینه پزشکی، از جمله تستهای شنوایی و بینایی است تا سایر مشکلات مربوط به علائم ADHD را رد کند. بخش دیگری از این فرآیند، شامل تکمیل چک لیست رتبه بندی علائم ADHD و جمع آوری تاریخچه ی کودک از والدین، معلمان و گاهی اوقات خود کودک میباشد.

مطالعه بیشتر: نحوه برخورد با کودکان طلاق! با فرزندان طلاق چگونه رفتار کنیم؟!.

علائم اختلال بی توجهی در کودکان برای تشخیص

• کودک در تکالیف مدرسه یا سایر فعالیتها به جزئیات توجه نکرده و مدام اشتباه میکند.
• مشکل در هوشیاری در انجام تکالیف و مدرسه یا هنگام بازی کردن
• به نظر میرسد وقتی مستقیم با او صحبت میشود گوش نمیدهد.
• دستورالعمل ها را دنبال نمیکند یا وظایف خود را کامل انجام نمیدهد.
• در سازماندهی وظایف و فعالیتها مشکل دارد.
• هنگام انجام کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی بیشتر در یک دوره زمانی طولانی دارد، اجتناب میکند و یا متنفر است.
• به راحتی حواسش پرت میشود.
• او در کارهای روزمره فراموشکار است.

علائم اختلال بیش فعالی در کودکان چیست؟

• کودک مبتلا به اختلال بیش فعالی، غالبا دستها و یا پاهای خود را میچرخاند و یا میپیچاند.
• او نمیتواند برای مدت طولانی بر روی صندلی بنشیند.
• اغلب در جایی که چنین فعالیتی نامناسب است، میدود و یا بیش از حد بالا میرود.
• در بازی نرم مشکل دارد.
• دائماً در حال حرکت است، گویی توسط یک موتور هدایت میشود.
• اغلب بیش از حد صحبت میکند.
• غالبا قبل از اینکه جمله پرسشی کامل شود، پاسخ را میدهد.
• او در انتظار کشیدن و یا نوبتی بودن مشکل دارد.
• او حرف دیگران را قطع میکند.

مطالعه بیشتر: چالش‌ها و مشکلات فرزندان طلاق چیست؟.

علل ایجاد اختلال کمبود توجه چیست؟

علل و دلایل اختلال کمبود توجه و بیش فعالی (ADHD)؛ ناشناخته است، اما تحقیقات کنونی نشان میدهد که ژنتیک در این امر نقش مهمی دارد. علاوه بر ژنتیک، دانشمندان در حال مطالعه سایر علل احتمالی و عوامل خطر برای این اختلال هستند.

یافته‌های پژوهشی از دیدگاههای رایج مبنی بر اینکه اختلال ADHD ناشی از خوردن قند زیاد، تماشای بیش از حد تلویزیون، تکنیک‌های فرزندپروری یا عوامل اجتماعی و محیطی مانند فقر یا هرج‌ومرج خانوادگی، پشتیبانی نمیکند. البته، بسیاری از این موارد، میتوانند علائم نقص بی توجهی را در برخی افراد خاص بدتر کنند. اما داده‌های قانع‌کننده کافی برای نتیجه‌گیری اینکه آنها دلایل اصلی ADHD هستند، وجود ندارد.

از جمله علل اختلال کمبود توجه موارد زیر است:

• آسیب مغزی
• قرار گرفتن در معرض محیطی نامناسب (مثلاً سرب)
• مصرف الکل یا تنباکو در دوران بارداری
• زایمان زودرس
• وزن کم در هنگام تولد

روش های درمان اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی

در بیشتر موارد، اختلال بیش فعالی یا ADHD با استفاده از ترکیبی از رفتار درمانی و دارو درمانی، بهبود می‌یابد. برای کودکان پیش دبستانی (4 تا5 ساله) مبتلا به ADHD، رفتار درمانی به عنوان اولین خط درمان توصیه میشود. هیچ درمانی تنها راه حل برای همه کودکان مبتلا به این اختلال نیست و برنامه های درمانی خوب شامل نظارت دقیق، پیگیری و هرگونه تغییر ضروری در طول مسیر خواهد بود. در پایین، دو روش درمان اختلال کمبود توجه و بش فعالی را توضیح میدهیم.

مطالعه بیشتر: تفاوت خلق (Moods)، احساس (feeling)، عاطفه (Affect) و هیجان (Emotion)! تفاوت احساس و عاطفه چیست و چرا مهم است بدانیم!؟.

درمان اختلال کمبود توجه یا بیش فعالی با دارو درمانی

طبق تجربیات و آزمایشهای کنترل‌شده، ثابت گردیده که رفتار درمانی به تنهایی در کودکان عمل نمی‌کند. بنابراین، ترکیبی از هر دو روش برای کودکان کوچکتر توصیه میشود. اگرچه تغییرات عصبی فیزیولوژیکی زمینه‌ای را نمیتوان با درمان داروهای محرک اصلاح کرد، اما داروها علائم ADHD را کاهش میدهند.
همچنین این داروهای محرک به کودک اجازه شرکت کردن در فعالیتها را (که عدم توجه و بیش فعالی کودک قبلاً مانع از انجام آن‌ها میشد) میدهد. این داروها اغلب رفتار اجتماعی نامناسب را مختل میکنند، عملکرد تحصیلی را بهبود میبخشند، رفتار، انگیزه و عزت نفس کودک را نیز تثبیت میکنند.

برای درمان اختلال کمبود توجه (ADHD) غالبا از محرک های حاوی متیل فنیدات یا نمک های آمفتامین استفاده میشود. اثرات بسیار متفاوت است و مقدار آن به شدت اختلال رفتاری و تحمل کودک نسبت به دارو بستگی دارد. معمولا، فرکانس و سطح دوز دارو به گونه‌ای تنظیم میشود که اثر مطلوب حاصل شود. این داروها حتما باید با مشورت و تجویز پزشک متخصص مصرف شود.
همچنین، دارویی با نا متیل فنیدیت معمولاً 0.3 میلی گرم و به صورت خوراکی یک بار در روز تجویز میشود و دفعات آن به صورت هفتگی افزایش می یابد. اگر اثر این دارو کافی نباشد، اما دارو در فرد مبتلا تحمل شود، میتوان دوز را افزایش داد.

درمان ADHD بزرگسالان از همان دستورالعمل ها (با دوز دقیقتر و بر اساس معیارهای فردی و سایر شرایط پزشکی مرتبط) پیروی میکند.

عوارض جانبی داروهای محرک برای درمان اختلال بیش فعالی چیست؟

همانطور که میدانید، هر دارویی عوارض جانبی و معایب خود را دارد که بهتر است با آنها آشنا باشید.
عوارض جانبی داروهای محرک برای درمان اختلال کمبود توجه و بیش فعالی عبارتند از:

• اختلالات خواب مانند بی خوابی
• انواع افسردگی ها
• سردرد
• دل درد
• از دست دادن اشتها
• افزایش ضربان قلب و فشار خون بالا

عوارض عدم درمان اختلال کمبود توجه (ADHD) چیست؟

محیط کلاس درسی و بیشتر فعالیتهای مدرسه، مشکلات را در کودکان مبتلا به اختلال کمبود توجه و درمان نشده، تشدید میکند. مشکلات سازگاری اجتماعی و عاطفی میتوانند پایدار باشند. به نظر میرسد، پذیرش و تنهایی از سوی همسالان کودک با افزایش سن بدتر میشود.

اگر اختلال ADHD تشخیص داده نشود و به اندازه کافی بهبود نیابد، میتواند منجر به سوء مصرف مواد شود. زیرا بسیاری از نوجوانان و بزرگسالان مبتلا به این اختلال خود درمانی (مصرف مواد مخدر و کوکائین) میکنند. اگرچه اختلال بیش فعالی با افزایش سن کاهش مییابد، اما علائم باقی مانده ممکن است در نوجوانان یا بزرگسالان باقی بماند.

عوارض و پیامدهای ضعیف در نوجوانی و بزرگسالی به دلیل عدم درمان اختلال کمبود توجه را در پایین میگوییم:

• هوش کم
• پرخاشگری
• مشکلات اجتماعی و بین فردی
• آسیب شناسی روانی والدین

مشکلات در نوجوانی و بزرگسالی عمدتاً در شکست در مدرسه، اعتماد به نفس پایین و مشکل در یادگیری و رفتار اجتماعی نا مناسب ظاهر میشود. نوجوانان و بزرگسالان با رفتار عمدتا تکانشی تمایل به افزایش اختلالات شخصیتی و رفتار ضد اجتماعی دارند. به نظر میرسد افراد مبتلا به ADHD، در محل کار بهتر از خانه یا دانشگاه سازگاری پیدا میکنند، به خصوص در مشاغلی که نیازی به تمرکز بالا ندارند.